Тіл сабақтарында ойлауды дамыту әдістерін қолдану

Тіл сабақтарында ойлауды дамыту әдістерін қолдану
ҚР Білім және ғылым миистрлігінің соңғы 20 жылда атқарып жатқан білім беру саласындағы реформаларының басты мақсаты –жастарға білім және тәрбие беру барысында оқыту үдерісінің сапасын жаңғырту арқылы қоғамның бүгінгі талабын,мұқтаждығын қанағаттардыру.Осыған орай,мемлекеттік білім беру стандартының жаңа буынын жасақтап,оның мазмұнын және оның әдістемесін өзгерту қажет.Атап айтар болсақ ,білім беру саласындағы соңғы он жылдағы айтарлықтай инноватциялық әдістерінің бірі-жобалау әдісі.Сондай –ақ дамыта оқыту, мәселесі оқыту ,жеке тұлғаға бағдарлау,топтастырып оқыту,теориялық білімдерін практика жүзінде іске асыру іспеттес жолдарлы мұғалімдердің жиі пайдаланатын тәсәлдерінің қатарында
Білім , дағды іскерліктің қалыптасуының бастамасы-бастауыш саты.Келешекте арнаулы мамандыұтарға талпынудың іргетасы да осыбастауыштан басталмақ.Жас бүлдіршіндердің ой-қиялын білімменнұрландыратын,дүниетанымын кеңейтетін шеберлігі.
Әсіресе,терең де тиянақты білім беруді ұлағатты тәрбиеменен ұштастыруға қазақ тілі мен ана тілі пәндерінің өзіндік орны ерекше.
Алғашқы жазу дағдыларын ,сөйлеу тілін қалыптастыруда мемлекеттік мәртебе алған өз ана тіліміздің қолдануды үйрету бастауыш сыныпұстаздарына үлкен сын.Оқушыларды өздеріне түсінуіне қажетті заттар туралы әңгімелерге қызықырып,сұрақтар қойып,жауаптарын тыңдай білген дұрыс.Өз бастарынан өткен оқиғаныжазуды,ортаға салып ой бөлісуді ұсынып ,оларды оқи отырып ақпарат жинауына ,айнала қоршаған ортаны тани білуіне , жақсы әңгімелерден қанағат алуна мүмкіндік беру.Осыдан олардың өсуінің табиғи бағытында жұмыс істуге болады.Содан барыпмектеп қабырғасында тілді үйрету оай болады,оқушылардықызықтырады,талпындырады.
Мен өз тәжербиемде қолданылып жүрген Сорос-Қазақстан Демократиялық білім беру орталығынын «О0у мен жазу ар0ылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» техналогиясының элементтері оқушылардың ойлау қаблетін жан –жақты дамыту мен ауызша,жазбаша шығармашылқ ізденіс дағдыларын сыни тұрғыда қалыптастыру жолдарын ұснады.Дженни Стиль,Куртис Меридит және Чарлз Темпль сияқты Америкалық автор ұсынған бұл бағдарламаның мақсаты талдау,саралау,жинақтау,түйінін ашу. Тыңдасам есімде қалмайды өзім жасасам ,ұмытпаймын,өзім оқысам,түсінемін.
3 кезеңі сабақ құрылымынан тұрды
1.Қызығушылықты ояту.Өтілетін тақырып бойынша оқушының білімін жинақтау,оқуға деген мақсатын қойғыза білу.Бұл кезең белсенділікті арттыратын қозғаушы күш болып табылады.
2.Мағананы тану кезеңі кең ауқымды .Оқушыларға сол тақырыпты зерттеу,іздендіру,мағананы құру.
3.Ой-толғаныс оқушылардың оқып білгенін көрсететін кезеңі. Түсінген мағананы тәжербиемен ұштастырып қарайды,яғни ойланып,толғанып,ой талқысынан өткізеді немесе тапсырманы жазады.Бір сабақ көлемінде ғана емес,кейде қорытындылау ретінде басқа күні не,сабақтан тыс уақытта орындалады.
Бұл технологияны қолданудағы 3 кезеңнің байланысы сыни тұрғыдан ойлауға бағыттайды:Оқушылардың топта, ұжымда жұмыс істеу,басқаларды таңдау,бірін –бірі сыйлау,өз көзқарасын дәлелдеп қорғау, білу. Топтастыру,эссе,Венндиограммасы,кубизм,самантикалық карта,дәстүрлі емес бес жолды өлең ,еркін жазу,түртіп алу жүйесі,ойлан,жұптас,бөліс т.б сабақ мақсатына қызмет ететін,оқушының әр кезеңде өз бетімен жұмыс істеуге мүмкіндік беретін элементтерін оқушы деңгейіне қарай сабақ жоспарын енгізіп, қолданамын.Сабақтың мақсатын қоя отырып, «мен осы не күтемін ,менің оқушыларым сабақ соңында қандай жетістікке жетеді; осы мақсатқа жеткізетін әдіс-тәсілдерді қалай қолданамын;нәтижесінде өз өз мақсатыма жеттім бе, менің оқушылардан күткеніме олар жетті ме?» деген мәселелерге көңіл аударамын.
1-сыныпта «Әліппе (Ана тілі) пәнінен өткізген ашық сабақ СТО элеметтерін қалай қолданғаныма тоқталу. Т.Молдағалиевтің «Біздің ту.Тасымал» тақырыбындағы сабаққа қойған мақсатым:оқушыларды өлең автормен,өлеңмен тасымалдауға болмайтынын , сөдермен таныстыру .Сауатты дұрыс оқу ,жазу машықтарын ой-өрістерін, есте сақтау қаблеттерін дмытуға мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге тәрбиелеу .
3 кезеңді құрылымнан тұратын сабақты ойын түрлерін,ой қозғау, топтастыру.
Блумның сұрақ қою өлшемі ,ББҰ кестесі таңдау элементтерін қолданып,аралас сабақ түрінде жоспарладым.Келген қонақты күлімсіреп қарсы алып. қонақжай екендігімізді ұйымдастыра,бүгінгі сабағымызда, ой қозғау негіз болады:
- қаблетімізді;
-адалдығымызды;
-зеректігімізді;
-алғырлығымызды;
-қайраттылығымызды ;
-сыпайылылығымызды;
-талабымызды;
-ақылдылығымызды;
-намысқа тырыса отырып,сабақта отырып жазатындықтарын айтты.
Әр сөздің бірінші әріптеінен «Қазақстан» сөзі құралады екен. Өткен сабақпен байланыстырсақ, Қ.Өтетілеуовтің «Қазақстан қалалары» тақырыбы шығады,енді тақтадан бірнеше қала аттарын оқып,не білетіндерін айтады да топтастыру сызбасын құрастырады. Қайталау барсында оқушлардың байланыстырып сауатты сөйлеу тілін танытады.Бұрыннан білгендерін қосымша ақпарат береді. «Дұрыс тасымалданған сөздерді тап» кестесі арқылы оқушылардың есте сақтау,түсінгенін анықтап,дәлелдей білу қаблеті тексерілді.Мағананы ажырату кезінде «Гүл сыйлау» ойыны арқылы өзекті сұрақтарға жауап алуда жан–жақты ойлауға , ізденуге,белсенділікке,бір бірінің айтқандарын таңдауға назар аударамын.
-Жоғарыда аталған қалалар қай елде орналасқан?
-Біздің еліміз қалай аталды?
-Елбасымыз кім?
-Қазақстанды танытатын қандай белгілер бар?
-Бұл белгілерді атай аласың ба? ( Елтаңба,Ту, Әнұран)
Әр сыныпқа гүл күлтесінің астындағы әріптерден бүгінгі өтілетін тақырыптың аты ашылып,гүл сиқыры ашылатынын ескертемін.
Т.Молдағалиевтің «Біздің ту» тақырыбын түсіндіруде Блумның сұрақ қою өлшемін қолданамын.
-Тудың түсі қандай?
-Туда нелердің суреті салынған?
-Неліктен күн бейнесін салған?
-Қыран бейнесі нені білдіреді?
-Ою өрнектер неліктен бейнеленген?
-Туды неліктен биікке іліп қояды?
Сұрақтарға жауап беруде оқушылар естіп оқығанын ,үйренгенін саралаулы,ішкі ойын жинақтап айтуды, дұрыс жауап беру үшін өлең мәтінін қайта-қайта оқып зерттеуді үйренеді.Талдай отырып, сын тұрғысынан ойлауға қалыптасады.тіл дамытылады.Сергіту сәтінде С.Қалиұлының өлеңіне жазылған Қ.Қайымның «Қазақстан туы»әні орындалады.
Мемлекеттік рәміздеріміз 1992 жылы 4 маусымда бекітілді.Туды кейде байрақ,ту деп те атайды.Ту авторы Ш.О.Ниязбеков.Нұрға малынған алтын күн оның аясында еркін қанат қаққан ,қазақы
ою-өрнек бәрі де алтынмен айшықталып зерленген.Сабақ бабы жинақталған ақпаратты ретке келтіреді,білімін бекітуде «Ту құрастыру» ойыны ойналады.
Ой-толғаныс кезінде оқушылардан ББҮ кестесіне ауызша жауап алынады.
Осы сабақта оқушылар түрлі іс-әрекеттер орындап шығады. Сонымен СТО дамыту оқушыға уақыт беріп, қолайлы мүмкіндік жасап ,үйренудегі белсенді ісін қолдап оның сын көзбен қарау қаблетіне сенім білдіріп ,талдап толық ақпарат алып шықты.
-Шәкірт-шәкірт емес,
-Ұстазын ол сүймесе,
- Ұстаз-ұстаз емес.
«Шәкірті үшін күймесе,-деп ағартушы Ы. Алтынсарин айтқандай, өз ісін жетік білетін ,мәдениетті ұстаз ,ел болашағының тізгінін ұстайтын қазіргі жас бүлдіршіндердің жол тапқанда ғана білім жетістіктеріне жететіні сөзсіз.
Бастауыш сынып оқушысы жаңалыққа жаны құмар ,білмегенін білгісі келіп тұрады.Өз тәжербиемде қолданып жүрген СТО техналогиясы арқылы білімге деген сенімін нығайтып ,іскерлігі мен дүниетанымын қалыптастырамын ,ынтасын арттырамын .Әңгіме ертегі бойынша кейіпкерлердің іс-әрекетін салыстырып сипаттауда.Венни диогрммасын,кейіпкерлерге мінездеме беруде дәстүрлі емес, бес жолды өлең шумағын құрастыр,мәтін мазмұны бойынша өз ойын қасындағымен келісіп ,қорытынды жасауда ойлау, топтасу әдісін ,сурет бойынша тіл дамытуда сезімнен шыққан өлеңдер,эссе жазу әдісін ,қазақ тілі пәнінен өткен тақырыптарды пысықтауда кубизм әдісін ,білім бекітуде еркін жазу әдісін,білім бекітуде еркін жазу әдісін,бірлесіп талдауда ЖИГСО, т.б.көптеген әдіс түрлерін тиімді қолдануды ұсынамын.
Оқу үдерісіне енген көптеген жаңа техналогиялар арасынан таңдаған СТО ең негізгі ойды бүкіл ақпарат ішінен саралап , жинақтап меңгеруде көп көмегін тигізді.

Жаста оқыған оқуың,
Тасқа жазғанмен тең.
Үлкейгенде оқыған оқуың,
Мүзға жазғанмен бірдей.