«Мектепке дейінгі жастағы балаларға қазақ тілін дидактикалық ойындар арқылы үйрету»

«Мектепке дейінгі жастағы балаларға қазақ тілін дидактикалық ойындар арқылы үйрету»

Сайранова С.К.
(КГКП я/с «Айголек», район им. Г.Мурепова, с.Новоишимское, СКО)
Бұл мақалада мектеп жасына дейінгі балалардың қазақ тілін оқытуда дидактикалық ойындарды қолдануы туралы баяндалады.
Тірек сөздер: мемлекеттік тіл, дидактика, ойын, сөйлеуді дамыту, сюжеттік желілер.

Тілдерді меңгерудің ерте жастағы мүмкіндіктері шынымен ерекше екені белгілі. К.Д.Ушинский де былай деп жазды: «Бала бірнеше айдан кейін шет тілінде сөйлеуді үйренеді, өйткені ол бірнеше жылдан кейін болмайды».Қазақ тілінің маңыздылығын ескере отырып, Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты үш жастан бастап орыс тілінде оқитын топтарда тәрбиеленетін және оқитын балаларға міндетті түрде қазақ тілін оқытуды енгізді.Мектеп жасына дейінгі балаларда негізгі іс-әрекет - ойын. Қазақ тілін оқыту әдістемесі рөлдік, қозғалмалы, саусақ, үстел үсті сияқты ойындарды өткізуді қарастырады.Бірақ баланың жеке басын құрметтеу сияқты негізгі қағиданы ұмытпауымыз керек. Егер бала педагогпен қарым-қатынас кезінде өзін жеке тұлға ретінде сезінсе, өзін құрметтейтінін сезсе, онда, әрине, өзін көрсетуге тырысады, белсенді және көпшіл болады.
Қазіргі уақытта балалардың ақпаратқа деген құштарлығын ескере отырып, олар үшін оқу процесі қызықты, көңілді, заманға сай болуы керек.Қазақ тілін оқытудың негізгі түрі - сабақ. Сабақтың негізгі мақсаты - балалардың сөйлеу белсенділігін ояту, ауызекі сөйлеу дағдыларын дамыту және қазақ тіліне тән дыбыстардың дұрыс айтылуына қол жеткізу. Балаларға қазақ тілін оқыту жұмысын жоспарлау кезінде педагог орыс-қазақ екі тілділік ерекшеліктерін, топтағы, отбасылардағы сөйлеу ортасын, балалардың қазақ тілін түсіну деңгейін ескеруі керек. Әр сабақ сөйлеу мәселелерін кешенді шешуді қамтамасыз етеді, онда тақырыпқа және нақты міндеттерге қарамастан, бір уақытта тілдің фонетикалық, лексикалық, грамматикалық аспектілері бойынша жұмыс жүргізіліп, келісімді сөйлеу дағдылары қалыптасады.
Оқытудың барлық негізгі әдістері сабақта көрнекі мысалдармен - заттарды, суреттерді, ойыншықтарды, манекендерді және т.б. көрсету арқылы қамтамасыз етіледі. Қазақ сөзін ана тіліне аудармай есте сақтау үшін көру және есту қабілеттерін ғана емес, сонымен қатар байланыстыру қажет (пәндердің атауы, сонымен қатар сезіну (ұстап көру, иіс, дәм сезу ). Көрнекілік жаттығулары балаларға қазақ тілін саналы және берік меңгеруге көмектеседі.
Педагогтың міндеті - балалардың ойынға деген қызығушылығын ояту, балалар өздерінің сөздік қорларын белсенді түрде байыта алатын ойын түрлерін таңдау. Дидактикалық ойын - мектеп жасына дейінгі балалармен сөздік жұмысының кең таралған әдісі.Барлық сабақтар ойын түрінде өтетіндіктен, тақырыпты бекіту үшін ең жақсы нәрсе - дидактикалық ойындар. Бұл дидактикалық ойындардың мақсаты: сөйлеудің дұрыс мәдениетін дамыту, балалардың сөздік қорын молайту және байыту, сөйлеу бөліктерін үйлестіру, қолдың ұсақ моторикасын дамыту.Нысандарды немесе суреттегі бейнелерді көрсету сабақты қызықты етеді
Жеке сабақ барысында педагог дидактикалық ойындар өткізеді, олар тақырып бойынша сөздік қорын да қолданады.Олар «Есте сақтау», «Жұп таңдау», «Лото» немесе «Кім жылдам» ойындары болуы мүмкін. Балалардың қазақ тілінде дұрыс сөйлеу дағдыларын қалыптастыру және жетілдіру, бар кемшіліктерді жою жұмыстары педагогтың басты назарында болуы керек. Әр сабақта балалардың фонемикалық есту қабілетін, сөйлеу дағдысын дамытуға бағытталған 2 - 3 минуттық дыбыстық жаттығу өткізіледі.
Дыбыстық жаттығулар:

1.І-і-і секеңдейді ешкі
Ң-ң-ң атып қалды таң
Ға – ға –ға ұшып келді қарға
2.Үз-үз-үз жайдарлы алтын күз
Ұс-ұс-ұс ұшып кетті құс
3.Өз-өз-өз әдемі үлкен көз
Ыл-ыл-ыл көйлек түсі қызыл
Ға-ға-ға ұшып кетті қарға
4.Үш-үш-үш білектегі күш
Өк-өк-өк бұлттың түсі көк
5.Ық-ық-ық үлкен қасық
Ай-ай-ай сары май
6.Ақ-ақ айнала аппақ
Ар-ар жауады қар
Ұз-ұз-ұз мұз
Ла-ла-ла аққала
7.Ақ-ақ-ақ сырғанақ
Із-із-із тұскиіз
Ық-ық-ық сандық
8.Лу-лу-лу шомылу
Ық-ық-ық күн ыстық
Ек-ек-ек көбелек
Ра-ра-ра ара
9.Іл-іл-іл үлкен піл
Із-із-із келіп қалды күз
Ір-ір-ір биікке секір
10.На-на-на ана
Ке-ке-ке әке
Же-же-же әже
Та-та-та ата

Бағдарламада ұсынылғанған «Эхо», «Сағат», «Тізбек» және т.б. ойын түрінде өткізуге болады.Әр сабақта жаңа сөздерді бекіту үшін әр түрлі ойын жаттығулары мен жағдаяттар кеңінен қолданылады.
Сабақта сөйлеудің лексикалық жағы оқыту негізінен көрнекілікке негізделген: ойыншықтар, суреттер, іс-қимылдардың суреттері, қимылдар, мимика. Сөздік құрамына балаларға күнделікті өмірде жақсы таныс тақырыптар бойынша лексика кіреді («Ойындар мен ойыншықтар», «Отбасы», «Үй», «Жануарлар» және т.б.). Сөздер оқшау емес, басқа сөздердің тіркесімінде немесе ойынның мағыналы жағдайында енгізіледі.
Тілдік орта даму сипатына ие болуы керек. Тіл дамыту ортасы ұғымы нақты тілдік ортаны да, топтағы баланың субъективті-қоршаған ортасын да қамтиды.
Бір ойынмен екі мәселені шешуге тырыспаңыз: жаңа грамматикалық материалдарды пысықтап, жаңа сөздерді үйреніңіз. Оқушылар ойыннан ләззат алуы мүмкін, бірақ одан ешқандай пайда болмайды. Сіздің басты мақсатыңыз не екенін анықтаңыз. Оған жетіңіз. Егер сізге жаңа грамматикалық құрылымды пысықтау қажет болса, онда лексика таныс болуы керек. Егер бұл ойындағы сіздің міндетіңіз жаңа сөздерді жаттау болса, онда сіз мұны жақсы меңгерілген грамматикалық материал бойынша жасауыңыз керек.
Ойын барысында балалар өз білімдері мен дағдыларын практикада қолдана білуге, оларды әр түрлі жағдайларда қолдануға үйренеді. Ойын барысында мемлекеттік тілді үйренуге деген қызығушылық тәрбиеленеді.Ойын мектеп жасына дейінгі балалар үшін эстетикалық тәрбиенің маңызды құралы болып табылады, өйткені бұл іс-әрекетте шығармашылық қиял, жоспарлау қабілеті, қимыл ырғағы мен әсемдігі дамып, дамиды. Ойындар ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде, театрландырылған қойылымдарда және қазақ тілін үйренуге қолайлы барлық ойын түрлерінде алған білімдері мен дағдыларын көрсетеді және дамытады.
Ойынның рөлін зерттеп, оқу үрдісінде осы әдістерді қолдана отырып және қазақ тілі сабақтарында дидактикалық ойындардың қажеттілігін ескере отырып, ойын түрінде оқытудың тәрбиелік және дамытушылық мәні оның мазмұны мен педагогтың қойған міндеттерін шешуге бағытталған.
Балалардың сөйлеуін дамыту үшін балалармен жиі араласу, оларға мемлекеттік тілді үйренуге көмектесу, балалармен жұмыс істеу және бақылауымыз керек, біз эмоционалды, байсалды, ақылды және қабілетті балаларды тәрбиелейміз.

Әдебиеттер тізімі:
1.Протасова Е.Ю., Родина Н.М. Екі тілде оқытылатын мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеуін дамыту әдістемесі: «Мектепке дейінгі педагогика және психология» мамандығы бойынша оқитын студенттерге арналған оқулық.
2. 4-5 жастағы балалармен іс-әрекеттерді дамыту. Ред. Парамонова Л.А. - М. - Olma Media Group, 2010.
3. Штанко И. В. Мектепке дейінгі жастағы балалармен жобалық іс-шаралар. «Мектепке дейінгі білім беру ұйымын басқару» журналы