Әдістемелік құрал. ТОПТЫҚ ЖҰМЫСТАҒЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ БІРІН-БІРІ БАҒАЛАУЫ

Қ. Оспанова атындағы №3 жалпы білім беретін орта мектебі

ТОПТЫҚ ЖҰМЫСТАҒЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ БІРІН-БІРІ БАҒАЛАУЫ

Тереңкөл
2015-2016 оқу жылы

Құрастырған: Қ.Оспанова атындағы №3 жалпы білім беретін орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімдері
АЙГУЛЬ СОВЕТОВНА НУРГАЛИЕВА
Г УЛЬМАЙ ОНАЛХАНҚЫЗЫ

Аннотация: Бұл әдістемелік құрал бастауыш сынып мұғалімдеріне оқушылармен топпен жұмыс жасау барысында көмектесетін көмекші құрал ретінде ұсынылып отыр. Әдістемелік құралда оқушылардың топта қалай жұмыс жасауға болатыны анық көрсетілген.

Это методическое пособие предложено как средство , предназначенное для помощи учителям начальных классов в работе с учащимимся. В методическом пособии ясна показана организация работы учащихся в группах.

1

Пайдаланылған әдебиеттер:
1.С.Маусымбаева, Ж.Сыдықова. Оқыту үрдісін жетілдіру үшін. /Қазақстан мектебі. № 5-6. 2005.
2. Морено Джекоб Леви "Социометрия. Экспериментальный метод и наука об обществе. М., 1958)
3. Ә.Әмірова. Ұжымдық іс-әрекеттің рөлі. /Қазақстан мектебі. № 10. 2006.
4. Е.С. Кузьмина,

5. Педагогика. Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті. Алматы. 2003.
6. Ж.Б.Қоянбаев, Р.М.Қоянбаев. Педагогика. Алматы. 2000.
7. М.Жұмабаев. Педагогика. Алматы. Ана тілі. 1992.
8. С.Ерматов. Нарық жағдайындағы ұжымдық оқыту (топтық және гуманистік). /Қазақстан мектебі. №5-6. 2000.
9.Мұғалімге арналған нұсқаулық І.ІІ,ІІ деңгей
«Екінші басылым» 2012 жыл

Қорыта келгенде топтық жұмыстағы оқушылардың бірін- бірі бағалауы өздеріне құрметпен қарай отырып, бір-бірін көшбасшылық мәдениетіне тәрбиелей алатындығында. Оқушылар топ құруда өздерінің жалпы ортақ мақсаттары мен міндеттері бар екенін сезінді. Осы жұмыстарды орындау барысында мақсатқа жету бір адам үшін не қиын, не тиімді жасалмаған іс болуы мүмкін екендігін аңғарды. Әр оқушы топ ішінде өздеріне бөлінген міндеттерді тиісінше жауапкершілікпен атқара алды. Әрқайсысы топ ортақ мақсатқа жету үшін құрылған адамдар тобы екендігін түсінді. Дәлелі сабақ өткізу барысында байқалды. Топ басшысы мақсат пен міндет болмаса тобын алға қарай тартуға мүмкін емес екендіктерін оқу үрдісінде айқындап берді. Мысалы, оқу үдерісінің барлық аспектілерінде әр топтағы оқушылар бір-біріне кеңес беріп, идеяларымен бөлісіп, қателері болса түзетіп, бағалау парағына топ басшысы нақты бағаларын қойып отырды. Бағалау барысында топ мүшелері арасында ешқандай кері жағдайлар болған жоқ. Себебі оқушылар тек өз білімдерін арттыру үшін бағалаудың маңызы зор екенін түсінді. Бұл олардан түсінушілікті, қызығушылықты, және ықыласпен әрекет етуді талап етеді. Топтағы оқушылардың өзін-өзі бағалауы олардың қызығушылығына едәуір ықпал ететіндігін, және түбегейлі білім алуларына, өздігінен жұмыс жасай алатындықтарына көз жеткіздік.

21

КІРІСПЕ
Топ мүшелеріне құрметпен қарай отырып көшбасшылық мәдениетіне тәрбиелеу. Топ бұл- ортақ мақсатқа жету үшін құрылған адамдар тобы. Мұндай мақсатқа жету бір адам үшін не қиын, не тиімді жасалмаған іс болуы мүмкін. Топтың ішінде әр қатысушы өзіндік рөлі бар және мұның барлығы өзара арақатынасты. Топты топ етіп тек мақсаттар мен міндеттер жасайды. Мақсат пен міндет болмаса, топ та жоқ. Бұл жобамыздың мақсаты : оқушылардың топтық жұмыста бірін –бірі бағалау дағдыларын қалыптастыру. Бағалау барысында белгіленген критерийлерді негізге ала отырып оқушыға шынайы бағалауды үйрету. Міндеті: Топпен жұмыс істеу арқылы оқушылардың білім сапасын арттыру оқушының өздігінен білім алуы.Оқушылардың сыни көзқарастарын дамытып.Басқарушылық іс-әрекетіне үйрету.Өзектілігі:Дәстүрл сабақта өзіндік дәлелдерімен жеткізе алмайды, сөйлеу мәдениеті жетілмейді, сабақта үнсіз, енжар, селқостық танытқан оқушылар болады, өзіндік баға беру , өзін-өзі бағалау жоқ, бағалау біржақты болады, ал топтық жұмыста топтаса, жұптаса отырып, жұмыс жасап, оны өзіндік дәлелдерімен жеткізе алуы сөйлеу мәдениетін жоғарылатады және сыныпта шет қалатын оқушылар болмайды. Үнсіз, енжар, селқостық танытқан оқушыларда ортада өзіндік пікір қалыптастыруға дағдыланды.
2
Топпен пікір алмасу арқылы өз пікірлерін дәлелдей алауына ерекше көңіл бөлінеді.Бұл оқыту тәсілі оқушыны өзіндік баға беруге , өзін-өзі
бағалауға,сенімді болуға үйретеді. Оқушылардың жауапкершілігін қалыптастырып, сенімділігін дамыту.
Жаңашылдығы . Оқушылар қалай оқу керектігін үйреніп, соның нәтижесінде еркін, өзіндік дәлел –уәждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни пікір –көзқарастары жүйелі дамыған, сандық технологияларда құзырлылық танытатын оқушы ретінде қалыптасуын қамтиды. Болжамы: оқушы өзін-өзі бағалай алады, өзінің оқу барысында басқалармен кері байланыс жасап, ақпаратқа сәйкес жұмыс істей алады. Оқуға деген қызығушылығы оянып, белсенді көшбасшы бола алады.
Нәтижелілігі; Күшті жетекшілік қасиеттерді игереді.
Топта оқушылар бір-бірімен тиімді байланыс орната алады.Іс-әрекетке бағытталған міндеттерді тең бөліседі. Топта бірігіп жұмыс жасауға ұмтылыс жасайды. Алға қойылған мақсаттар мен міндеттер арқылы тиімді нәтижеге жетуге ұмтылады. Әрбір күн өзгеріске толы бүгінгі жауапты кезеңде замана көшінен қалмай уақыт талабына сай ертеңгі болашақ ұрпақты білімді етіп тәрбиелеу ұстаздарға көп жауапкершілікті жүктейді. Ол мұғалімнен үздіксіз ізденуді, өз білімін жетілдіріп отыруды талап етеді

3

мұғалімнің оқушыға қоятын бағасы өте тиянақты, әділ, маңыздылық пен дәлелділік, жариялылық пен қарапайымдылықпен сипатталатын болса, оқушылардың да оқуға деген ынтасы артуына, қандай да бір мақсатқа жетуіне ықпал етеді деп есептейміз. Оқушылар тапсырманы шығармашылықпен, ізденіспен орындаса, тақырып мазмұнын суреттеп берсе, ол жұмыс жоғары бағаланатынын біледі. Кез келген іс-әрекетте өзінің қиындықтары болады. Жаңа бағдарламамен жұмыс істеген мұғалімдердің де өздеріне лайықты жетістіктері мен кедергілерге кездесетіні болады. Мұғалімдер мектеп іс-тәжірибесінде оқушыларды формативті бағалаудың бір ғана түрін қолданады. Оқушыларды білім алуға ынталандыруда формативті бағалаудың 12 түрін толық қолдануы оң нәтижелерін берері сөзсіз. Бағалау – сабақтың ең маңызды бір бөлімі. Мектептегі тәжірибемізде бағалаудың формативті түрін, үй жұмысын тексергенде жұпта бірін-бірі бағалауды пайдаландық. Оқушылар топпен жұмыс жасау арқылы бір-бірінің жұмысына баға беруге дағдыланды.

20
1.Оқушылармен тиімді кері байланысты қамтамасыз ету
2.Оқушылардың өзіндік оқуға белсенді қатысуы
3.Бағалау нәтижелерін ескере отырып, оқытуды өзгерту
4.Бағалаудың оқушылардың өзін-өзі бағалауы мен қызығушылығына едәуір ықпал ететіндігін мойындау, бұл өз кезегінде білім алуға түбегейлі түрде ықпал етеді.
5. Оқушылардың өздерін-өздері бағалай алуы және өздерінің оқуын қалай жақсартуға болатындығын түсінудің қажеттілігі.
Жобаның басым бөлігі «Сындарлы оқыту теориясы» негіздерін қамтыған. Сындарлы оқыту теориясы дегеніміз -балалардың ойлау қабілеттерін дамыту. Сабақта оқушылардың көшбасшылығы басым болуы кажет етіледі.
Сындарлы оқытудың мақсаты –оқушының пәнді терең түсіну қабілетін дамыту, алған білімдерін сыныптан тыс жерде , кез келген жағдайда тиімді пайдалана білуін қамтамасыз ету
Қазіргі кезде оқытудың көптеген жаңа технологиялары жайлы айтылып, бұқаралық ақпараттар құралдар арқылы да жарияланып келеді. Бұған көптеген материалдар бар. Оқуды бағалау тақырыбы өте күрделі және

19
Өйткені , еліміздің ертеңі - бүгінгі жас ұрпақтың қолында. Оқыту бұл-кешенді үдеріс. Бүгінгі күннің заманауи көзқарасы бойынша оқыту оқушының шынайы өмірді түсініп, тануына көмек беретін құбылыс ретінде қарастырылады. Оқыту туралы сындарлы түсінік оқушыға нақты білім беруді мақсат тұтқан мұғалімнің өз сабақтарын оқушының идеясы мен білім-біліктілігін дамытуға ықпал ететін міндеттерге сай ұйымдастырылуын талап етеді. Бұл міндеттер оқушылардың оқыған тақырып бойынша білімдерін өз деңгейінде көрсетіп, кейбір болжамдар бойынша күмәнді ойларын білдіре алатындай , пікір- көзқарастарын нақтылап, жаңа ұғым-түсніктерін өрістетуге ойластырып құрылады. Сыныптағы оқу үдерісінің пайдасын анықтайтын негізгі факторлар, балалардың оқу үдерісін түсінуі, нені оқу керектігін ұғыну, оқу үдерісін қалай құрылымдау қажет екендігі туралы қалыптасуы, оқу нәтижелілігін бағалау мүмкіндігін игеруі. Егер білім игеруді бастау нүктесі қолайсыз таңдалып алынса, онда тіпті ең жақсы оқушылардың өздеріне де алған білімдерін есте сақтауына қиындық тудырады. Сондықтан әр сабақта оқушыларға оқу үдерісінің барлық аспектілеріне белсенді қатысу керек. Мұнда оқушылар өздерінің болжамдары мен сұрақтарын құрастырады, бір-біріне кеңес береді, өз алдына мақсат қояды, алған нәтижелерді қадағалайды,идеялармен эксперимент жасайды және қателер оқудың ажырамас бөлігі екенін түсіне отырып, тәуекелге барады.
4
Осы жағдайда оқушыға топтық жұмыстың қажеттілігі туындайды. Топта жұмыс жасау бұл- адамдардың ортақ мақсатпен жұмыс жасауы. Адамдар бірге ортақ мақсат пен міндеттер бар болғандықтан топ мүшесі болады. Ал топ мүшелерінде бір-біріне деген сенім болуы тиіс.Сенім- бұл нәтижеге жетудің бірден бір жолы . Адамның айтқанымен қоймай жасағаны, ал жасағанда, ойдағыдай жасауы және әрдайым шыншыл болуына сенімділік пен үміт қажет. Топтағы тұлғалардың бірін-бірі өзара қабылдауы көптеген факторларға байланысты. Тұлғалардың өзара бірін-бірі қабылдауға оның негізгі факторы ретінде тұлғалар арасындағы қатынастар ғана емес, жеке тұлғаның топтағы қатынасы да әсер ете алады. Тұлғаның топты қабылдауы, тұлғалардың өзара қабылдауы жүзеге асатын фон тәріздес. Осылайша, жеке тұлғаның топты қабылдау мәселесі, тұлғалардың бірін-бірі қабылдауда екі түрлі әлеуметтік қарым- қатынасты байланыстыратын негізгі кезең.Ұсынылып отырған жоба жеке тұлғаның топты қабылдауының үш мүмкін “түрін” анықтауға жағдай жасайды . Қабылдаушының дербес іс-әрекетіндегі топтың рөлі, қабылдау түрлерінің көрсеткіші ретінде анықталады.
5
Бұл әдісте оқушылар өздерін және сыныптастарын бағалайды, уақытша болса да мұғалімнің кейпіне енеді. Сол әрекеттің барлығы оқуға талпындырады және бәсекелестік пайда болады,оқушылардың өз-өздеріне сенімі артады, қорқынышы сейіледі, қызығушылығы оянып, талпынған бала үлкен жетістікке жетеді. Жетістікке жеткен оқушы оқуды бағалау әдісін еркін меңгере алады.Оқуды бағалау дегеніміз- оқушы қазіргі уақытта не оқып білгенің жинақтау болып табылады.Бұл үдірісте бір оқушының жетістіктерінің белгіленген нормалармен немесе бірдей жастағы оқушылар тобының қол жеткізген деңгейімен арақатынасы салыстырылған соң қорытынды жасалады. Мұндай қорытындылар стандартқа немесе әдетте балл немесе деңгей түрінде келтірілген межелікке «сәйкес \ сәйкес емес» деген нысанда жасалады.Бұл олар негізделген өлшемдер мен стандарттардың таңбалауы. Бір сөзбен айтқанда жиынтық баға -формативтік бағалаулар кезеңінде жиналған бағаны қосып орта балл шығару.
«Қара жәшік» ішіндегі жұмыс
Бұл жұмыс 5 басты фактордан тұрады:

18
Эксперименттің топтық және даралық формаларын қолдануға болады. Осыдан кейін оқушының топта жасаған кері байланыстың нәтижесін сұрыптап оқытудағы келесі қадамынды болжауға болады деп санаймыз. Қай оқушымен, қандай тақырып бойынша әлі де жұмыстану қажеттігін анықтаймыз.
Болжау және сұрыптау жұмысымыз осылайша жүргізіледі. Осыдан кейін стандарттың орындалуын бақылау өте тиімді болады.
Стандарттарды бақылау және орындау дегеніміз -ол мемлекеттік стандартты орындау және оқушылардың оқу жетістіктерін стандартқа сай бағалау деп түсінеміз. Жоғарыда айтып кеткен барлық іс-әрекет «Оқыту үшін бағалауға жатады» Оқушылар да ойланып, келесі сабақта дайындалып келеді, өз-өздеріне жақсы баға қоюға тырысады. Жаңа бағдарлама оларды топ алдына шығып ойын қорғай білуге, өз бетінше тұжырым жасауға, сыныптастарымен тығыз қарым-қатынаста болуға тәрбиелейді «Оқыту үшін бағалау »-бұл білім алушылар өздерінің оқудың қандай сатысында тұрғанын,қандай бағытта даму керек және қажетті деңгейге қалай жету керек екендігін анықтау үшін оқушылар және олардың мұғалімдері қолданатын мәліметтерді іздеу және түсіндіру үдерісі
17
1 -түрі. Тұлға топты өз іс-әрекетінің кедергісі ретінде қабылдайды немесе оған бейтарап қатынаста болуы мүмкін.Топтың оқушы тұлға үшін дербес құндылығы жоқ. Мұның барлығы іс-әрекеттің біріккен формаларынан бас тарту, дербес жұмыс атқаруға ынталану, басқалармен қатынасына шек қою сияқты әрекеттерінде көрінеді. Бұл “дербес ”топ деп аталады.2-түрі. Оқушы топты қандайда бір мақсаттарға жетуге ықпал ететін құрал ретінде қабылдайды. Сонымен бірге, топты оқушы тұлға “пайдалы” жағынан бағалайды. Көмек көрсете алатын, қиын мәселелерді шеше алатын немесе қажетті ақпараттың көзі ретінде топтың белсенділерімен араласуға тырысады. Бұл “прагматикалық”, яғни “пайдакүнем” түрі деп аталады.3-түрі.Оқушы топты дербес құндылық ретінде қабылдайды. Бүтіндей топқа ортақ және оның жеке мүшелерінің мәселелері бірінші жоспарда. Топтың әрбір мүшесінің жетістігіне қызығушылық таныту және топтың біріккен іс-әрекетіне өз үлесін қосу әрекеттері көзге түседі . Жұмыстың ұжымдасқан түрлеріне қажеттілігі басым. Бұл “ұжымдық ” топ деп аталады. Жоғарыда анықталған үш түрдің негізінде зерттелінуші тұлға топты қабылдауының басым түрлерін анықтауына жағдай жасайтын арнайы сауалнама құрастырылған

6

Топты зерттеу нәтижесінде алынған жауаптардың негізінде оқушы тұлғаның топты қабылдаудың әрбір үш түрі бойынша ұпайлары есептелінді.Зерттеудің нәтижелері кестеде берілген.
Оқушы тұлға топты қабылдау түрі
№ Сыналушының аты жөні Дербес Прагматикалық ұжымдық Түрлері
1. Агибаева Альмира + - + Ұ
2. Ахметова Камила + + + П+Ұ
3. Аширбек Айгерим + + + П+Ұ
4. Балғазы Сабина + + + Д
5. Дауленбаева Зауре + - + Д+Ұ
6. Оралов Мадани + + + П+Ұ
7. Казкенова Асем + + - Д+П
8. Садвакасов Ермек + - - Д
9. Смайлова Айша + + + П+Ұ
10. Совет Айдын + + + П+Ұ
11. Сунгатуллина Амина + - + Д+Ұ
12. Тлеукенова Адемау + + - Д+Ұ
13. Қожахан Іңкәр + + + П+Ұ
14. Қайыржан Эльнура + - - Д
15. Шамшиева Анель + - + Д+Ұ
7
5.Стандарттарды бақылау және орындау-бағалау нәтижесінде біліктілік дәрежесін анықтау , ал мемлекеттік емтихан нәтижелері бойынша –жоғары білім алу мүмкін болады.
6. Оқыту бағдарламасының мазмұның және оқыту стилін бақылау- бұл бақылау техникалық тәсілдер мен бағалау емтиханының жиілігі білім беру бағдарламасының мазмұнына және оның қалай оқытылатындығына едәуір ықпал етеді.Оқытудың қиындықтарын анықтау үшін , біздің іс-тәжірибемізде бақылау жұмыстан кейін, міндетті түрде қатемен жұмыс жүргізіледі, яғни оқушылар өз қателерін анықтап, «Неліктен мұндай қате жіберді? грамматикалық ,лексикалық тапсырмаларды орындау барысында қандай ереже білу керек? » деген бір-біріне сұрақтар қойып талдайды, кейін дұрыс жауабын жазады.Осындай түзету жұмыстардан кейін, сол тақырып бойынша , қайтадан тест беріледі . Бұл оқушылардың диалогтік қарым-қатынастағы нәтижесі болмақ. Әр жұмыстың соңында кері байланыс жасау міндетті деп білеміз.Өйткені кері байланыс арқылы оқушылардың білім деңгейін анықтау барысында адамның басқа бір адаммен нақты іс-әрекетті бірігіп орындау ниеттері, таңдау критерийлері жүзеге асуы керек. Жиі өзара қатынастарды зерттеу жетістігі критерийлердің дұрыс таңдалуына байланысты. Таңдаудың күшті (жалпы) және әлсіз (арнайы) критерийлерік түрі болады. Күшті критерийлер адамдардың неғұрлым терең әрі тұрақты қатынастарын анықтайды. Екіжақты және біржақты таңдаулардың критерийлерін айыра білген жөн .Екі жақты критерий өзара таңдауды анықтауға жағдай жасайды. Біржақты критерий мұндай мүмкіншілікті бермейді. Жағымды критерийлермен қатар, жағымсыз критерийлер де пайдаланылады.

16

Тәжірибені жүргізбес бұрын критерийлердің сапасымен қатар, әрбір бала таңдауларының саны жайлы мәселелердің басын ашып алған жөн. Дәптерлерін жинап алып, араластырып оқушыларға ұсындым, ешқайсысы олардың жұмысын кім тексеріп жатқанын білмеді. Тақтаға дұрыс жауаптар жазылып , бағалау шкаласы көрсетілді, яғни , бағаламастан бұрын сыныптастарының жұмысын толық зерделеуіне тиіс болатын.Жұмыстар өз иелеріне қайтаралған соң қай жерден қате жібергенін байқап, бағалау шкаласына қарай отырып өздерінің қателігін дұрыстауға кірісіп кетті. Бірақ осы жұмысқа қойылған баға тек ауызша талданды, яғни формативті бағаланды. Жоғары ұпай алған оқушыларға қол шапалақтап, орташа және төмен ұпайға ие болғандарға ұсыныстарымен қоса өз көмектерін ұсынды.Бағалаудың басты мақсаттары:1.Оқытудың қиындықтарын анықтау
2.Жетістікке жеткендігін көрсететін «кері байланыс»
3 «Уәж» -кері байланыс көбінесе уәж болып табылады,яғни ынталандыру
4.Болжау және сұрыптау –оқушының білімі және дағдыларын бағалау арқылы мұғалімдер болашақтағы мінез-құлқы мен дамуын болжайды.

15

Оқушы тұлғаның топты қабылдауының ұжымдық типі 7 оқушыда байқалды ( 46%), Дербес тип 7 оқушыда (46 %), прагматикалық (пайдакүнем) 11 оқушыда (73 ұжымдық түрлері байқалады.

Топта өз құрылымы мен даму динамикасы бар іскер және жеке сияқты қатынастардың маңызды жүйелері бар. Жеке өзара қатынастар бала тұлғасының қалыптасуы мен ұжымның өміріне айтарлықтай әсер етеді. Топтың ішкі құрлымы жайлы және ондағы әрбір баланың орны туралы нақты ақпараттың болмауынан ұжым мен жеке тұлғаның дамуын басшылыққа ала алмас едік.Топтың дамуын басшылыққа алу мақсатында ұжымның даралылығы мен өзіндік ерекшеліктерін зерттеу хақында, тұлғалар арасындағы қатынас пен қарым-қатынасты зерттеудің тиімді әдістерін әлеуметтік психология ұсынады.Қатынас — тікелей бақылауға болмайтын ішкі күй болса, ал қарым-қатынас - адамдардың бір-біріне деген нақты әсерлері түрінде жүзеге асатын, сырттай бақылауға болатын сыртқы процесс, сондықтан да бір жағынан қатынас, екінші жағынан карым-қатынас түрлі зерттеу әдістерін талап етеді.
8

Қатынастар жайында ақпараттармен қамтамасыз ететін және тікелей қарым-қатынасты зерттеуге жағдай жасайтын әдістерді нақты талдай білген жөн деп білдік. Біріншісіне сұрақнамалардың барлық түрлері жатса, екіншісіне өздігінен пайда болатын және зерттеуші тарапынан туындайтын өзара шынайы әрекеттестіктің негізіне сүйенген эксперименталды әдістер жатады. Педагогикалық психологиялық мазмұндағы зерттеу жұмыстарында нақтылығы мен сенімділігі арнайы құрастырылған бағдарламалардың арқасында ұлғая түсетін объективті бақылау қолданылады.Кіші топтардағы өзара қатынастарды зерттеу үшін социометриялық әдісті кеңінен қолдандық.Социометрия, яғни “әлеуметтік өлшеу ” — әдіс ретінде кіші топтардағы тұлғалар арасындағы өзара қатынастарды анықтауға арналған.Социометрияны алғаш құрастырған американдық әлеуметтік психолог және психиатр Дж. Морено. Кеңес психологтары Е.С. Кузьмина, Я.Л. Коломинский, В.Н. Ядов, И.П. Волков өз уақытында социометриялық зерттеу жұмыстарымен айналысқан. Социометрия адамдардың өзарақатынастарының психологиялық аспектілерін анықтауға жағдай жасайды (ұнату, ұнатпау, бей-жайлық, шеттету т.с.с.) Социометриялық сұрақнаманы жүргізу барысында балалардан басқа балалармен қарым-қатынасын қандай деңгейде екендігін сұрағаннан гөрі, белгілі бір нақты іс-әрекетті қай баламен орындауға деген тілекті сұраған әлдеқайда тиімді.
9
Бағалау критерий—дегеніміз ұсынылған талаптарға сәйкес бір нәрсені бағалау бойынша шешім қабылдау ережесі, негіздемесі . Әр критерийдің дескрипторлары (әрбір нақты жұмыс үшін) болады,Дескрипторға түснік беретін болсақ, ұсынылған тапсырманың орындалу нәтижесінің дұрыстығы туралы нақты түсінік беріледі. Дескрипторға сәйкес бағалау оқушының қойған мақсатына жетуін анықтайды. Келесі қолданған бағалау түрлерінің бірі «Оқушылардың арнайы қателерді бағалауы» деп аталды.Негізгі мақсат: бағалаудың басқа да тәсілдерін үйрету арқылы оқушылардың тақырыпты қаншалықты жақсы меңгергенін анықтау.Жұптағы оқушылардың тапсырмасы әр түрлі болды: «Бұл сөйлем неліктен дұрыс емес? Оны қалай түзетуге болады?» деген сұрақтарға жауап беріп тапсырмадағы қателерді серіктесіне түсіндіреді. Кейін олардың қандай қателерді тапқанын сұрап, сыныппен талқыладық.
Гиббстің «Жұптардың өзара жауап үлгілерімен бағалау» әдісі бойынша жүргізілген жұмыстың бағыты мынандай болды: мұғалім шәкірттеріне тапсырма бере отырып, аяқтаған соң өз аттарын жазуын сұрайды.

14

Соның нәтижесінде бала өз білімінің қаншалықты деңгейінде екеніне көз жеткізе алады. Оқуға деген ұмтылыстары қалыптасады, өз-өзіне деген сенім артады.
1. бақылау-сыныптағы әдеттегі іс-әрекетті, яғни, балалардың өзара әңгімесін тындап , тапсырманы орындап отырған оқушыларды «бақылау » немесе олардың сынып және үй жұмыстарын тексеру жөнінде бірталай ақпарат беруі. Басқа сөзбен айтқанда , бағалайтын тұлға алынған мәліметтердің мәнін анықтау қажет
2.интепретация-қызығушылық тудыратын, яғни, ереше дағдылар, көзқарастар немесе оқыту түрлеріне қатысты жүргізіледі.Мұндай параметірлерді көбінесе «өлшем» деп атайды және оларды оқытудың мақсаттарына немесе міндеттеріне жатқызады.Интерпретация көмегімен мінез-құлықты сипаттауға немесе интерпретацияны логикалық тұрғыдан ,мінез-құлықтан шығаруға болады, мысалы бала айтқан нәрсе оның санамен ойлауының нәтижесі болып табылады.Осыған байланысты интерпретация кейде логикалық қорытынды деп атайды.
3.қорытындылау –мәліметтерді интерпретациялау негізінде бағалауды қамтитын қорытынды жасалады. Бақылау кезінде әр топтың, алдын ала ақылдасып жасалған, ережені (оқушының белсенділігі, тәртіп сақтауы, бір-бірімен қарым-қатынасы) сақтауы тиіс. Сонымен қатар топтағы бағалауда оқушыларға бағалау критерийлерін ұсынған жөн деп білеміз.
13
Нәтижелерді өңдеген соң диагностикалық көрсеткіш — қатынастардың өзара жайлы, жағымды деңгейін алуға болады. Социограмма-нысана топтағы таңдаулардың ең көп санына тең шоғырланған айналымдардың жүйесі болып табылады.Топтың барлық мүшелері нысананың шеңберлеріне, алған таңдауларының санына сәйкес орналастырылады. Социометриялық эксперименттің нәтижесінде тұлғалар арасындағы өзара қатынастар жүйесіндегі топтың әрбір мүшесінің әлеуметтік ортадағы жеке, өзіндік орны жайлы мәліметтерді алуға болады. Біз өз тәжірибемізде социометриялық эксперименттің нысандарын алға тарта отырып, тиімді қолдана аламыз. Бұл дегеніміз- топты яғни сыныптағы оқушылардың әр қайсысының рөлдерімен іс-әрекеттегі қарым-қатынастарының белсенділігін білу үшін маңызды рөл атқара алды.
Біздің жобамыз бойынша топты құрмас бұрын оқушыны оқуға ынталандыру мақсатында , қолайлы топ құру мақсатында сергіту сәттері мен тиімді тренингтерді ұйымдастыру тиімді екенін ескердік. Сондықтан топқа бөлу барысында түрлі қимыл ойындар ұйымдастыру арқылы және басқада тәсілдерді үнемі қолдануды дағдыға айналдырдық.
Мысал ретінде айтар болсақ, төмендегідей жаттығулар көрсетер едік.

10

« Кездесу » ойыны
Жай әуенмен екі шеңбер болып қарама –қарсы айналады , әуен тоқтаған кезде бір-біріне қарап , баланың қасиетін айтады.Мінездері ұқсас балалар топтанып, бір топ жасауға болады.
«Таңғажайып дорба » ойыныДорбада бірнеше жеміс , көкөніс бөліктері бар .Бала көзі жабылып , дорбадағы заттың дәмін татып , оның қай жеміс екенін ,дәмі , исі , формасы , түсі жайында ажырата баяндайды. Сәйкес дәмдер, түстер иістер арқылы топ жасауға болады.
« Атомдар мен молекулалар » Әр қатысушы- жеке атомдар Жүргізушінің айтуы бойынша атомдар қозғалысқа түседі , бір-бірімен жеңіл қақтығысқа түседі . Жүргізуші қанша атомның қосындысынан молекула құралатынын айтады , сол кезде сол санға сай бірігіп тұра қалу керек . Топтанған оқушылар бір топ мүшесі бола алады. Сонымен қатар мозайка тәсілімен, түстермен және жұп сандармен сияқты түрлі әрекеттер арқылы топ құруға болады. Топ құру барысында сойиометриялық тәсілді мұғалім естен шығармауы керек. Өйткені сыныптағы оқушылардың психологиялық жағдаяттарымен оқу үлгерімдерін басты назарда ұстауымыз керек. Бұл сабақтың мақсатына жетуіне, оқушылардың сабаққа деген қызығушылықтарының артуына әсер ететіні сөзсіз.
Слайд. (мозайка, түстер, сандар,ойындар арқылы)
Топқа бөлінген сыныпқа психологиялық қолайлы жағдай жасай отырып, әр топқа өз мақсат міндеттерін айқындатуға итермелеу керек.
11
Топ мүшелері өз міндеттерін айқындай отырып, топтың ұраны, ережесін және де мақсатын жасай алуына мүмкіндік беру. Мысалы топтық жұмыс ережелерін құрастыру үлгісін дәлел ретінде көрсетер болсақ,Топтың аты; Топтың ұраны; 1. Ең бірінші топта тәртіп болу керек. Сынптағы тәртіп бәрімізге ортақ.
2. Белсенділік. Әр сабақта оқушылар оқу үдерісінің барлық аспектілеріне белсенді қатысуы керек. Олар өздерінің болжамдарымен сұрақтарын құрастырады, бір-біріне кеңес береді, өз алдына мақсатт қояды.
3. Бірін бірі тыңдау. Бір-бірін тыңдайалады, алынған нәтижелерді қадағалайды, идеялармен эксперимент жасайды, жәнеқателері болса түзетуге көмектеседі.
4. Нәтижеге қол жеткізу арқылы топты алға шығара алады. Бұл жағдайда топта бір-бірімен әңгімелесу әрекетімен қатар диалогтік қарым-қатынасқа түседі. Біздің ойымызша бастауыш сыныптың оқушыларын топқа бөлу жиілілігін 4 сабақ сайын, яғни күніне бір рет ауысып тұрса, тиімді деп білеміз. Бір топта немесе бір баламен ұзақ уақыт бірге отырған оқушы басқалармен қатынас жасауда қиындыққа кезігуі мүмкін. Топ үнемі ауысып отырған жағдайда сыныпта ұжымдық және ынтымақтастық атмосферасы жоғары болады. Топта топ басшысы, хатшысы, реттеушісі, жинақтаушы немесе бағалаушысы болуы міндетті. Себебі топтағы әр оқушы өз жауапкершіліктерін сезіну керек.
12